Caravaggio, genie of schurk
Michelangelo Merisi, beter bekend als Caravaggio (de naam van zijn geboortedorp in de buurt van Bergamo in Noord-Italië) leefde van 1571 tot 1610. Een genie die zijn tijd ver vooruit was.
Hij was eigenlijk een regelrechte schurk in het dagelijks leven. Caravaggio werd talloze keren gearresteerd en opgesloten voor moord of andere misdaden. Hij vermoordde op een dag zijn tegenstander na een tenniswedstrijd, omdat hij hem ervan verdacht vals gespeeld te hebben. Als hij weer eens in de cel zat voor een misdaad kochten zijn beschermheren hem toch vrij, maar dat werd steeds moeilijker. Caravaggio kreeg steeds meer vijanden door zijn onacceptabel gedrag en is op het strand ten noorden van Rome in 1610 uiteindelijk vermoord.
Als kunstschilder was hij echter een genie. Hij schilderde uitzonderlijk snel en direct op linnen zonder voorschetsen te maken. Vaak gebruikte hij enorme doeken. Hij deed weliswaar heel minachtend over zijn voorganger Michelangelo (1475 – 1564), (Sixtijnse Kapel), en vond dat deze in zijn schilderkunst beperkt, sentimenteel en formeel was. Caravaggio zelf creëerde een nieuwe beeldtaal van theatraal realisme. Hij haalde zijn modellen gewoon van de straat en pakte het meest dramatisch moment om vast te leggen, zelfs bij de heiligste thema’s, zoals De Graflegging (1602-1603). Hij had veel opdrachtgevers uit het Vaticaan, die zijn gedrag zeker niet goedkeurden, maar toch wilden pronken met zijn schilderijen, omdat ze heel vernieuwend en spraakmakend waren.
Caravaggio gebruikte graag jonge mannen als model, waar hij ook vaak het bed mee deelde. Hij hield van de naakte waarheid en maakte niks mooier. Hij schilderde alles precies zoals het was. Gezichten van heiligen met rimpels, gescheurde kleren, zwarte nagelriemen e.d.
Een tweede belangrijk aspect dat nieuw was in de schilderkunst was het nadrukkelijke gebruik van het clair-obscure, het dramatische licht-donker contrast, dat zijn personages in theatrale lichtbundels laat zien tegen een donkere achtergrond. Hij was de eerste kunstschilder die schilderijen maakte die in scene waren gezet. Een tableau vivant, zou je kunnen zeggen.
Zie de Roeping van Mattheus (1599-1600). Let daarbij op het sterke licht-donker effect.
De schilderkunst van Caravaggio is het uiteindelijke hoogtepunt wat later de Barok zou worden genoemd. Tijdens de overgang van de 16de naar de 17de eeuw was de Barok een tijd van ongebreideldheid, extase en overdrijving. De Barok moest de gelovigen overweldigen en weer overtuigen van de glorie van Katholieke Kerk in Rome. Bijna elk schilderij dat hij maakte veroorzaakte echter een schandaal, omdat hij technieken gebruikte die nog niemand gewend was.
In die tijd zijn Noord-Europese schilders naar Italië gereisd om van de vernieuwende schilderkunst in Italië te leren. Rembrandt deed dit echter niet. Hij heeft De Lage Landen nooit verlaten. Hij kocht vele prenten en schilderijen van schilders waar hij van wilde leren, bv. Rubens en Titiaan. Zo is ook Caravaggio een heel groot voorbeeld voor Rembrandt geweest. Dat kun je overal terug zien in zijn schilderijen. Van hem heeft hij het gebruik van licht en de theatrale manier van schilderen geleerd. Zijn schilderijen veroorzaakten ook weer veel opschudding in ons land, omdat dat voor diens inwoners ook totaal nieuw was. Denk bijvoorbeeld maar aan De Nachtwacht.
Rondom de feestdagen in 2018/2019 was er een uitgebreide expositie in het Centraal Museum Utrecht van Caravaggio en zijn Utrechtse tijdgenoten die naar Rome waren gereisd om van hem te leren. Wij zijn daar uiteraard naar toe geweest, omdat er schilderijen geëxposeerd werden die zelden Vaticaanstad uit komen. Een van die schilderijen was De Graflegging. Een schilderij van 300 x 203 cm. Bijzonder indrukwekkend en was slechts vier weken in Nederland. Het schilderij spatte van het doek af en was heel indrukwekkend.
Mary van Loon