De diplomatieke Peter Paul Rubens

Peter Paul Rubens (1577-1640) was een Vlaamse barokschilder, tekenaar, tapijtontwerper en diplomaat. Zijn vader Jan Rubens was een calvinistisch advocaat en bekleedde lange tijd het schepenambt in Antwerpen. Zijn moeder was de adellijke Maria Pypelinckx. Voordat Peter Paul Rubens geboren werd moest de familie in 1568 vluchten voor de vervolgingen van ketters door de Spaanse koning Filips II en zijn veldheer Alva. Zij zijn toen naar Keulen gevlucht. In 1570 werd Jan Rubens juridisch adviseur van de rijke Anna van Saksen, de tweede vrouw van Willem van Oranje, en verhuisde de familie naar Siegen in Duitsland, waar haar hof gevestigd was. Daar werd in 1577 Peter Paul geboren.

Toen Jan Rubens overleden was is zijn vrouw teruggegaan naar Antwerpen, waar Peter Paul naar de Latijnse school werd gestuurd. Hij is bij drie meesters in de leer geweest, maar de belangrijkste was Otto van Veen, die hem bekend gemaakt heeft met het schilderen van historiestukken. Ook beschikte Van Veen over de kennis van symbolen in deze grote stukken en daar leerde Rubens het schilderen van Bijbelse en mythologische verhalen met alle symboliek die erbij hoorde. De schilderijen stonden er bol van. Een voorbeeld hiervan is de Vereniging van Aarde en Water (1618). In 1598 op 21-jarige leeftijd werd Rubens lid van het Sint Lucasgilde in Antwerpen.

Rubens verbleef van 1600 tot 1608 in Italië en Spanje. Eerst kwam hij in dienst van de Venetiaanse hertog van Mantua Vincenzo I Gonzaga. Met hem verbleef hij ook in Florence en kwam daar in contact met Maria de’ Medici en haar invloedrijke bankiersfamilie, die later met de koning van Frankrijk, Hendrik IV, zou trouwen.

Daarna vertrok Rubens naar Rome, waar hij in aanraking kwam met de schilderkunst van o.a. Caravaggio, Titiaan, Michelangelo, Rafaël en Leonardo da Vinci, die van grote invloed op zijn ontwikkeling zijn geweest. Geen enkel kunstenaar heeft zich de klassieke traditie en de erfenis van zijn Italiaanse voorgangers zo eigen gemaakt als Rubens. In zijn schilderijen wemelt het van antieke gebouwen en beelden. De invloed van de antieke sculptuur is te herkennen aan de houding van zijn figuren. Maar hij kon ook heel ingetogen schilderen als dat nodig was. Een voorbeeld is Oude vrouw en jongen met kaarsen (1617). Hierin herken je duidelijk de invloed van Caravaggio.

Toen hij in 1608 terugging naar Antwerpen ontmoette hij zijn oude buurmeisje Isabella Brant, de dochter van de stadsgriffier, en trouwde in 1609 met haar. Zij hebben een zeer liefdevol huwelijk gehad. De aartshertogen Albrecht van Oostenrijk, een neef van de hertog van Mantua, en Isabella van Spanje wilden hem van het plan afhouden om terug naar Italië te gaan en stelden hem aan als hun hofschilder.

Rubens is na verloop van tijd de meest gezochte schilder van Europa geworden. Koningen en prinsessen, staatsmannen en diplomaten, ze wilden allemaal een schilderij van hem. Rubens besliste dat hij meer ruimte nodig had voor zijn gezin en zijn werk. In 1610 kocht hij een huis met grond aan de Wapper, vlakbij de Meir in Antwerpen. In de loop van de daarop volgende jaren liet hij het bestaande zestiende eeuwse huis verbouwen en uitbreiden tot een Italiaans palazzetto, een klein stadspaleis. Een dergelijke riante kunstenaarswoning met een gescheiden woon- en atelierfunctie, dat tegelijkertijd dienst deed als museum, dat was in onze streken ongezien in die tijd. Dat stadspaleis kennen we nu als het Rubenshuis, dat nog steeds te bezoeken is. Maar hij kocht nog meer huizen als belegging.

Rubens bleek een zeer intellectueel en aimabel man te zijn die maar liefst zes talen sprak: Nederlands, Latijn, Italiaans, Spaans, Frans en Duits. Na de dood van aartshertog Albrecht van Oostenrijk werd hij raadsheer van aartshertogin Isabella van Spanje. In de periode 1625-1628 reisde hij door Europa om te onderhandelen over een mogelijke vrede tussen Spanje en Engeland. Een verbond tussen die twee landen zou misschien ook een einde kunnen maken aan de vijandelijkheden tussen de Noordelijke en de Zuidelijke Nederlanden. Behalve prestigieuze opdrachten leverde het hem ook twee adellijke titels op. In die periode leerde hij eveneens de Spaanse kunstschilder Velázquez kennen en logeerde bij hem.

In 1626 stierf echter zijn vrouw Isabella Brant op 34-jarige leeftijd aan de pest en Rubens is lange tijd ontroostbaar geweest. In 1630 leerde hij op 53-jarige leeftijd zijn tweede vrouw en muze kennen, zijn 16-jarige nichtje Helena Fourment. Ze schonk hem nog vijf kinderen. Hij is heel gelukkig met haar geweest en was dol op zijn kinderen.

Rubens leed echter al vanaf 1627 aan jicht, dat zijn werk danig in de weg stond. Op een gegeven moment kon hij niet meer schilderen vanwege jicht in zijn handen en raakten ook zijn benen verlamd. Ook zijn diplomatieke taken kon hij niet meer uitvoeren. In 1640 stierf hij op 63-jarige leeftijd als een schatrijk man aan een hartkwaal en enorm veel pijn. Hij werd uitgeleid onder veel belangstelling van het volk maar ook onder begeleiding van veel vooraanstaande personen. Hij ligt begraven in het familiegraf in de Sint Jacobskerk in Antwerpen dat nog steeds gewoon bezocht kan worden.

Mary van Loon