De succesvolle Bartholomeus van der Helst
Bartholomeus van der Helst (1613-1670) is geboren in Haarlem als zoon van een herbergier en is een tijdgenoot van Rembrandt (1606-1669). Over zijn jonge jaren is eigenlijk weinig bekend. Hij is waarschijnlijk in 1636 naar Amsterdam verhuisd waar hij vermoedelijk in de leer is gegaan bij Nicolaes Eliasz Pickenoy. Hij trouwde op 18-jarige leeftijd met Anna du Pire. Zij staat hier als miniatuur afgebeeld op een zelfportret, dat hij maakte op 54-jarige leeftijd.
Van der Helst was als portretschilder dé grote concurrent van Rembrandt en is, evenals meerdere 17e eeuwse schilders, nooit naar Italië afgereisd om daar de schilderkunst te bestuderen. Hij had een hele gladde manier van schilderen en was gespecialiseerd in kleurrijke portretten. Daar kreeg hij ook veel opdrachten voor van de elite, omdat hij ze in elegante poses afbeeldde en heel flatteus en zelfverzekerd portretteerde met veel details en prachtige stofuitdrukkingen. Hij paste het schilderij aan de wensen van de opdrachtgever aan. Meestal net iets mooier dan ze waren. Zo zagen de opdrachtgevers zichzelf graag en daarom stroomden de opdrachten al snel binnen. Van der Helst werd daardoor een zeer bekend en gefortuneerd schilder. In het schilderen van landschappen was hij minder bekwaam, evenals het schilderen van mythologische of Bijbelse vertellingen.
Zijn tegenhanger Rembrandt vervulde die wensen niet. Hij legde meer nadruk op de emoties van zijn geportretteerden en schilderde precies wat hij zag. Hij wilde de toeschouwer juist naar binnen laten kijken. Dat werd hem niet altijd in dank afgenomen. Zelfs zijn leerlingen als Govert Flinck en Ferdinand Bol namen de gladde stijl van zijn tijdgenoot Van der Helst over, omdat ze hiermee meer opdrachten kregen.
Van der Helst was echter niet iemand die experimenteerde met materialen, zoals Rembrandt veel deed. Hij was ook niet echt vernieuwend. In de vele zelfportretten van Rembrandt experimenteerde deze juist veel met gezichtsuitdrukkingen en houdingen en schilderde wat hij mooi vond. Van der Helst was meer een opdrachtschilder.
Van der Helst heeft een portret van zijn vrouw gemaakt, Anna du Pire, die hij als Granida afbeeldde. Een prinses die verliefd werd op de herder Daifilo in een mythologisch verhaal.
Heel bekend werd Van der Helst ook door zijn groepsportretten van schutters en regenten. Een voorbeeld hiervan is het schuttersstuk dat gemaakt werd voor de voetbogendoelen in Amsterdam De Schuttersmaaltijd ter ere van de Vrede van Munster (1648). Het hangt in het Rijksmuseum en vormt het hoogtepunt van zijn carrière. Van der Helst portretteerde in dit schuttersstuk de burgervendels van kapitein Cornelis Jan Witsen en luitenant Johan Oetgens van Waveren. De Vrede van Munster werd op 5 juni 1648 getekend en maakte een einde aan de tachtigjarige oorlog met de Spanjaarden. Vooral de Amsterdamse burgerij had zich hiervoor ingezet in het belang van de economische voortgang. Er kon weer volop handel gedreven worden en dat moest gevierd worden. Dit schilderij is lange tijd beroemder geweest dan de Nachtwacht van Rembrandt.
Maar ook het schuttersstuk dat gemaakt werd voor de kloveniersdoelen van De compagnie van kapitein Roelof Bicker en luitenant Jan Michielsz Blaeuw (1639). Dit schilderij hangt in de eregalerij van het Rijksmuseum rechts van de Nachtwacht. Je ziet dat de mensen in dit schilderij volop in beweging zijn en er heel zelfvoldaan op staan. De opdrachtgevers waren er heel erg mee in hun nopjes.
Van der Helst is in 1653 sterk betrokken geweest bij de oprichting van het Amsterdamse Kunstbroederschap, dat bestond naast het Lucasgilde.
In 1670 op 57-jarige leeftijd is Van der Helst als een gefortuneerd schilder overleden en ligt begraven in de Waalse kerk in Amsterdam, vlakbij zijn atelier op het Walenpleintje.
Mary van Loon