De Venetiaanse Renaissance schilder Titiaan
Titiaan (1487-1576) is geboren in Pieve di Cadore, Noord-Italië in de Dolomieten en heet eigenlijk Tiziano Vecelli. Zijn voorouders behoorden tot de lagere adel. Zijn vader, Gregorio, onderscheidde zich tijdens de inval van de troepen van keizer Maximiliaan in 1508, die mede door zijn dappere gedrag werd afgeslagen. Zijn familie had een bloeiend houtbedrijf.
Tussen zijn tiende en twaalfde jaar werd Titiaan al door zijn vader naar Venetië gestuurd om bij zijn eerste leermeester Sebastiano Zuccato, een minder belangrijke schilder, in de leer te gaan, maar stapte al snel over naar Gentile Bellini. Enige tijd later werd Giovanni, de beroemde broer van Gentile, zijn leermeester.
Het realisme van de gedetailleerde schilderingen die Gentile van het Venetiaanse leven maakte, zal Titiaan de eerste beginselen van de portretkunst bijgebracht hebben. Hij leerde hem ook hoe een groot werk moest worden opgezet. Giovanni bracht hem echter op een hoger plan door de niet lang daarvoor ontwikkelde techniek van het schilderen met olieverf optimaal te gebruiken. Hij was erin geslaagd het gevoel van realiteit te versterken door eenheid in sfeer te brengen en licht en kleur een sublieme, expressieve rol te laten spelen.
Nog later neigde Titiaan meer naar Giorgione, die jonger en moderner was als Bellini. Hij had de kracht van kleurgebruik van Bellini verenigd met het elementaire tonale realisme van Leonardo da Vinci (1452-1519). Titiaan had echter een robuustere artistieke persoonlijkheid. Hij werd het grote voorbeeld voor de volgende generatie wat betreft kleur- en lichtgebruik. Hij bracht meer directheid en emotie in zijn schilderijen. Dat was vernieuwend. Rembrandt (1606-1669) en Peter Paul Rubens (1577-1640) hebben veel naar zijn schilderkunst gekeken om hier van te leren.
Een belangrijk voorbeeld is Man met de gewatteerde blauwe mouw (1510). Hierin was hij niet alleen vernieuwend met het nauwkeurig weergeven van de stofuitdrukking, maar liet de mouw ook nog opbollen. Dit was voor Rembrandt het voorbeeld voor zijn schilderij van De Vaandeldrager (1636) maar ook van een zelfportret van Rembrandt uit 1640, waar hij zichzelf in dezelfde positie schilderde, leunend over een halve deur.
Na de dood van Giovanni in 1516 werd Titiaan vanaf dat moment de meest vooraanstaande schilder van de Republiek Venetië. Er kwamen veel verzoeken voor hem om naar Rome te komen, maar hij bleef in Venetië. Daar maakte hij de Tenhemelopneming van Maria (1516-1518) voor de Frari Basiliek. Het is een heel groot paneel van 6.90 x 3.60 meter. Met dit heroïsche meesterwerk was zijn naam gevestigd en deed hij niet meer onder voor Michelangelo (1475-1564) en Rafaël (1483-1520) in Rome.
Vanaf 1520 begon hij zich meer toe te leggen op mythologische werken. Een voorbeeld daarvan zijn de bacchanalen die hij moest schilderen voor Alfonso d’Este uit Ferrara. Eén daarvan is De Andrianen (1523-1526). Omdat daar in Venetië nog geen vraag naar was kon hij op deze manier zijn repertoire uitbreiden en laten zien dat hij nog meer in huis had.
In 1533 ontmoette Titiaan keizer Karel V en werd door hem, na het voltooien van zijn portret, tot paltsgraaf en ridder van de Gulden Spoor benoemd, wat hem weer meer aanzien gaf. Hij benoemde hem ook tot zijn hofschilder.
Vanuit Rome werd Titiaan in 1542 ontboden bij Paus Paulus III, die hem vroeg een portret van hem te schilderen. In Rome kwam hij ook in contact met Michelangelo en de schilderkunst van Rafaël en hun tijdgenoten, maar hij keerde uiteindelijk toch terug naar zijn geliefde Venetië.
Vanaf 1550 werkte Titiaan voornamelijk voor de Habsburgers, maar toen Karel V in 1555 afstand deed van de troon ging hij voor prins Filips II van Spanje werken. Hij had inmiddels op een heel breed vlak naam gemaakt en in 1566 werd hij lid van de Florentijnse Accademia del Disegno. Een academie die nog steeds in heel hoog aanzien staat. In Florence zit overigens nog altijd één van de meest vooraanstaande kunstacademies van de wereld.
In 1576 heerste de pest in Venetië en stierf Titiaan op 89-jarige leeftijd. Uitzonderlijk oud voor die tijd. Hij ligt begraven in een graftombe in de Frari Basiliek in Venetië. Een groot deel van zijn werk is verloren gegaan tijdens de brand van het Dogepaleis in Venetië in 1577.
Mary van Loon